شهربناب در 16 درجه و 3 دقيقه و 15 ثانيه طول شرقي و 37 درجه و 20 دقيقه و 30ثانيه عرض شمالي واقع شده و ارتفاعش از سطح دريا 190 متر است. از نظر موقعرياضي، روستاي چپقلوبا عرض جغرافيايي 37 درجه و 12دقيقه در پائين ترينفاصله و سور با عرض جغرافيايي 37 درجه و 31 دقيقه در بالاترين عرضجغرافيايي قرار گرفته اند. فاصله بناب با مركز استان (تبريز) 114 كيلومتر،با تهران 835 كيلومتر و ساحل درياچه اروميه 8 كيلومتر است. از نظر موقعيت،جغرافيدانان مسلمان ولايت (بناجو) را در اقليم چهارم جاي داده اند.
شهرستانبناب در جنوب غربي استان آذربايجان شرقي و در جلگه اي صاف و هموار قرارگرفته كه از طرف شرق به پيشكوههاي غربي سهند (قزل داغ، قاشقاداغ و گوپشتي) و از غرب به سواحل پست درياچه اروميه محدود مي گردد. ارتفاع متوسط شهرستاناز سطح دريا 1600 متر است كه در بلندترين نقطه (قزل داغ) 2250 متر و درپست ترين (آخوند قشلاق) 1280 متر مي باشد. همسايگان آن را در شمال،عجب شير، در شرق شهرستان مراغه و ملكان، در جنوب شهرستان مياندوآب و درغرب درياچه اروميه تشكيل مي دهد. بناب از يك موقعيت خاص جغرافياييبرخوردار است كه خود مي تواند نقش مهمي در روند توسعه و پيشرفت سريع آن راداشته باشد. واقع شدن آن در محل انشعاب و يا مسير راههاي هوائي (فرودگاهسهند)، زميني (راه آهن تهران-تبريز)، جاده ترانزيتي (تبريز ، كردستان وآذربايجان غربي)، محور ارتباطي (مياندوآب، قره چمن) و عبور خط انتقال گازسراسري و كانال آبرساني زرينه رود به شهر تبريز و استقرار واحدهاي عظيمصنعتي، نظامي، تحقيقاتي ، فرهنگي و توليدي، كلاً بيانگر موقعيت ممتاز اينشهرستان در سطح استان مي باشد.
وسعت
وسعت شهرستان بناب 790 كيلومتر مربع مي باشد كه معادل 7/1 درصد مساحت كل استان را تشكيل مي دهد.
چگونگي پستي و بلندي كوهها و ارتفاعات مهم
ازنظر توپوگرافيك شهرستان بناب داراي ناهمواريهاي متوسط بوده و مي توان گفتيكي از مناطق كوهستاني ساده و نيمه كوهستاني به شمار مي رود. و دو تا رشتهكوه معروف كه در شهرستان وجود دارد عبارتند از قره قشون و قزل داغي رشتهكوه قره قشون با ارتفاع 1600 متر در جنوب شهرستان و رشته كوه قزل داغي باارتفاع 2250 متر در قسمت شمال شهرستان واقع شده اند و اين رشته كوهها فاقدقلعه و داراي دامنه زيادي مي باشند.
شهرستانبناب از محدود شهريهايي است كه نزديكترين فاصله از درياچه اروميه داشته وآب و هواي آن تحت الشعاع اين درياچه قرار مي گيرد. در نتيجه بررسيفاكتورهاي هواشناسي در اين منطقه از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد باتوجه به جدول زير بدليل شرايط خاصي توپوگرافيك شهرستان داراي آب و هوايبسيار متنوع مي باشد.
منطقه بناب از نظر پوشش گياهي داراي چهره هاي زير است
1- زمينهاي مزروعي و باغات شامل تاكستانها ، مزارع صيفي، مزارع آبيو ديميگندم و جو مي باشد. و در باغات آن انواع ميوه هاي منطقه معتدل بعمل مي آيد.
2- مراتع كه نوع خوب آن در منطقه زاوشت و در كوهپايه هاي شمالي منطقه ديده ميشود و نوع فقير و پست آن زمينهاي سمت درياچه اروميه و قسمتهاي جنوبي راشامل مي شود. قابل ذكر است كه مراتع مرغوب در اثر فشار چرا آسيب ديده اند.
3- گزنه زار (منطقه يورقون) در قسمت شمال و شمال غربي بناب در مسافت حدود 3الي 5 كيلومتر زمينهاي پوشيده از درخت گز (يورقون وجود دارد كه بر اثر بيتوجهي مردم در سالهاي گذشته تا حدودي از بين رقته بود كه از سال 1359 شمسيتحت نظارت اداره جنگلداري بناب در آمده كه در حال گسترش مي باشد. و از سال 1374 به بعد اين اين منطقه شور كه قبلاً بعنوان جنگل نيمه انبوه و درختچهزار معروف بود قسمتي از اين منطقه با مجوزهاي قانوني به تحويل اهاليروستايي زاوشت درآمده و حالا هم از آنها استفاده مي كنند.
آبهايسطحي الارضي رودها چشمه ها و قنوات آبهاي تحت الارضي بنابه نسبت به مناطقخود از حيث منابع آب غني است لذا در فرهنگ معين بناب را به معني ريشه آب ونه آب يعني شهري كه بناي آن روي آب است معرفي كرده اند منابع آب مورداستفاده در بناب را به دو دسته تقسيم مي شود:
الف – آبهاي زيرزميني
چوناين منطقه ابريز كوههاي اطراف بخصوص كوه سهند مي باشد و نيز به علت شيبطبقات زمين به سمت جلگه بناب و شايد بعلت سنگين بودن آب درياچه اروميهبدليل شوري زياد آب درياچه، آبهاي زيرزميني در طبقات زيرين جلگه بناب سفرهوسيعي را تشكيل مي دهند. لذا چاههاي اين منطقه در عمق كمي به آب مي رسد وهمين چاهها قسمت عمده مصرف آب مشروب و كشاورزي و صنعتي اين منطقه را تامينمي نمايد و به همين جهت منابع آب زيرزميني مهمترين منابع آب مصرفي اينمنطقه بشمار مي رود.
ب – رودخانه ها
رودخانه چوان چاي درقسمت شمال شهرستان واقع شد و از كوهپايه هاي سهند سرچشمه گرفته و بادبي 14ميليون مترمكعب در سال پس از طي نزديك به 20 كيلومتر به درياچه اروميهميريزد و رودخانه صوفي چاي كه در قسمت جنوب شهرستان واقع شده و از كوههايسهند سرچشمه گرفته و حدوداً با دبي 140 ميليون مترمكعب در سال پس از طيكردن بيش از 38 كيلومتر به درياچه مي ريزد.
مسجد مهرآباد بناب كه به شماره 780 در دفتر آثار تاريخي به ثبت رسيده است يكي از با ارزش ترين بناهاي تاريخي منطقه است. مسجدجامع مهرآباد بناب بدليل داشتن كتبه تاريخدار و سرستونهاي منقش و منارهكتيبه به خط ثلث درشت بدين مضمون نوشته شده است. نبي هنرالمسجدالمبارك فيايام الاولنه السلطان العادل و المرشد الكامل السلطان ينالسلطان بن السلطان ابي المظفرشاه طهماسب الصفوي الحسيني بهادر خان باشارهالعاليه بي بي خانم بنت منصور بيگ في شهريور سند احد و خميس و تسعائته (مسجد در سال 951 هجري قمري به هزينه بي بي جان خانم دختر منصور بيگ درزمان شاه طهماسب صفوي ساخته شده است.)
مسجد جامع محله گزاوشت:
كه به شماره 876 در دفتر آثار تاريخي به ثبت رسيده است كه يكي از بناهاي زيباي تاريخي اين شهر مي باشد. مسجدجامع گزاوشت ولو اينكه كتيبه تاريخدار آن تاحال شناسايي نشده است وليتاريخ آن هم دوره مسجد مهر اباد يعني به دوره صفويه بر مي گردد. و اينبدليل سبك معماري و شباهات سرستونها و نقاشي سقف مسجد مهراباد حدس زده ميشود در يك زمان ساخته شده است. از خصوصيات بارز اين مسجد قرارگرفتن شبستانآن كروكي يك تپه باستاني و تاريخي است. شايد باني اين مسجد با تيزهوشيخاصي خواسته تپه تاريخي نيز از گزند زمان در امان بوده باشد و بدين منظورمسجد را در مسير جاده قديمي تبريز كه از بازار چهار سوي حاجي احد و راستهبازار و يازار آهنگران و مسگران و بازار حاجي تقي تاپل پنج چشمه جاده حالمنتهي مي شد قرار گرفته است و در روبروي آن مسجد سراي قديمي كهكشاني بودهكه اخيراً بعد از انقلاب به مصلاي اعظم تبديل شده است. سقف مسجد بر روي 18ستون چوبي كه 6 تاي آن در ايوان ضلع شمالي مسجد است قرار گرفته است.
پل پنج چشمه شهرستان بناب
پلزيباي پنج چشمه پلي است تاريخي به فاصله 600 متر از ضلع شرقي جاده كمربنديشرق بناب بر روي رودخانه صافي كه عرض آن در اين قسمت به بيش از 60 متر ميرسد قرار گرفته است رودخانه صافي كه از كوه هاي سهند سرچشمه گرفته و بعداز عبور از داخل شهر مراغه از ميان باغات وارد شهر بناب شده و اراضي اينمنطقه را مشروب نموده و پس از جدا شدن رودخانه هاي كوچك از اين رودخانه بهدرياچه اروميه مي ريزد. اين پل باستاين داراي پنج دهنه به شكل طاقجناتي از آجر چهارگوشي قرمز به ابعاد دهنه بزرگ وسعت 9/5 × 60/5 متر وطرفين دهنه بزرگ به ابعاد 40/4 × 40/4 متر دهنه كوچك به ابعاد 60/3 × 40/4متر و طول 50 متر و عرض پل 80/4 متر كه در طرفين عرض پل ديواره اي بهارتفاع حدود يك متر وجود دارد كه مانع سقوط عابرين رودخانه مي گردد.
مسجد زرگران بناب
يكياز مساجد ثبتي حفاظتي است. اين مسجد در خيابان زرگران قرار گرفته كه ازقسمت غرب به بازار قديمي حاج احد و بازار مسگران و آهنگران متصل است بازارحاجي تقي و مسجد زرگران زماني در مسير جاده بين المللي شمال كشور به جنوبقرار گرفته بود در مسير جلو مسجد حدود 10 كاروانسراي مسافرتي و تجاري قرارداشت كه با احداث جاده جديد فعلي اين راه رونق خود را از دست داده و مسجدنيز به فراموشي سپرده مي شود تا جايي كه مسجد رفت و آمد استحكام خود را ازدست داده و ديوار جنوبي مسجد در سال 1375 در پي ريزش و يك نفر نيز جان خودرا از دست مي دهد.
زبان و ادبيات: زبانعمومي مردم شهرستان است كه آذربايجاني است. اين زبان در آذربايجان ايران وآن سوي ارس و ساير نقاط تركي زبان ايران – به جز تركمنان – از قرن ها پيشزبان كفتگوي مردم بوده است.
اقتصادشهرستان بناب مثل اغلب نقاط كشور ايران بستگي به توليدات كشاورزي و داميدارد. در امر كشاورزي در بعضي موارد علاوه بر تامين نيازهاي منطقه مقدارينيز از محصولات مختلف به ساير شهرهاي استان آذربايجان و همچنين به نقاطمختلف كشور صادر مي گردد، كيفيت شاغل و تركيب آنها نشانگر اين است كه اينمنطقه در قالب اقتصادي به عنوان يك مركز كشاورزي محسوب مي شود و درصدبيشتري از شاغلين را كارها و فعاليت هاي مربوط به كشاورزي تشكيل مي دهد. دربعضي موارد حتي بخش صنعتي نيز متاثر از فعاليت هاي كشاورزي وابسته به آناست علاوه بر كشاورزي و صنعت در حالت كلي اموري مانند كارهاي ساختماني،تشكيل بازارهاي دواب، خدمات و حمل و نقل و غيره نيز بخشي از فعاليت هاياقتصادي را شامل مي شود.
كشاورزي
منطقهبناب به دليل موقعيت طبيعي و بهره مندي از آب هاي زيرزميني و آب هاي روانو استعداد خاك از زمان هاي گذشته مركز توليدات مختلف كشاورزي و دامي بودهاست. كار عمده مردم در روستاها بر پايه توليد محصولات كشاورزي مخصوصاًغلات و صيفي جات و توليد فرآورده هاي دامي استوار است در خود شهر بنابانواع و اقسام مختلف صيفي جات، سردرخت ها و باغات انگور پرورش داده مي شودولي از نظر توليد غلات روستاها در اولويت قرار دارند. به طوري كه درخود شهر كشاورزي به معنث پرورش باغات مختلف انگور و صيفي و سردرختي رواجداشته و در روستاها در بعضي توليد غلات از جمله گندم و جو بيشترين سهم رادر بردارد.
بناب شهری است در آذربایجان شرقی. درست است بناب از نظر وسعت یکی مانده به آخر در استان است ولی تمدن بزرگی را در حود جای داده است زمانی که در میاندوآب چند خانوار زندگی می کردند جمعیت بناب به1000نفر هم می رسید.داشتن مردم خوب ودلیر ومسولان کارگشته باعث پیشرفت این شهرستان شد . این شهرستان هم دانشگاه دولتی دارد وهم فرودگاهی بنام سهند را در خود جای داده استوهم پیست اتومبیل رانی موتور سواری واسب دوانی دارد